Met een PET-scan voorspellen of doelgerichte therapie werkt

Idris Bahce, longarts Amsterdam UMC (locatie VUmc) wint de Woldringprijs

De Woldringprijs, een award van Philips voor het meest in het oog springende proefschrift op het gebied van nucleaire geneeskunde, ging dit jaar naar longarts Idris Bahce. De jury noemde zijn proefschrift ‘Tumor characterization using radiolabeled anti-cancer drugs in NSCLC patients’ een belangrijke stap voorwaarts op het gebied van personalized medicine. Dokter Bahce toont het belang aan van beeldvorming met PET om specifieke tumorbehandelingen aan de juiste patiënten toe te kunnen kennen.

Op 14 december vond het Lustrumcongres van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde op een wel heel sprookjesachtige plek plaats: de Efteling. Daar werd Idris Bahces proefschrift uit twaalf ingezonden proefschriften verkozen tot de meest invloedrijke van 2018.

Zonder biopt voorspellen

Zijn onderzoeksvraag heeft een rechtstreekse link met de klinische praktijk van de longarts. Idris Bahce: “Binnen de groep longkankerpatiënten met het niet-kleincellig longcarcinoom, jaarlijks 9.000 nieuwe patiënten, heeft 10% een specifieke tumormutatie in het EGFR-gen. Voor deze mutatie bestaat een doelgerichte therapie in tabletvorm, erlotinib. Zaak is dan dat die mutatie wordt vastgesteld met een biopt. Maar er zijn patiënten waarbij het niet lukt om dat biopt af te nemen. Zij krijgen dat medicijn dan niet, terwijl het mogelijk wel werkt. Als we doelgerichte middelen labelen en met een scan traceren of ze naar de tumor gaan, kunnen we zonder een biopt voorspellen of een middel werkt. Daarom hebben wij het molecuul dat in de pil zit in een oplossing gebracht en die oplossing gekoppeld aan een radioactief isotoop. De patiënt kreeg die via een infuus en wij maakten vervolgens een scan. Gaat het middel met een hoge affiniteit naar de tumor, dan heeft het grote kans om te werken.”

Ingewikkelde logistiek

Op dit moment is deze techniek nog lang niet bruikbaar voor iedereen. Idris: “Er zijn wereldwijd ongeveer een vijftal centra die dit kunnen, waar het Amsterdam UMC, locatie VUmc, er één van is. Er is een ingewikkelde logistiek voor nodig om kleine moleculen radioactief te labelen. Er moet een isotoop gemaakt worden die bij de vervaardiging van het geneesmiddel wordt ingebouwd. Deze moet naar de apotheek voor controle, daarna moet deze weer terug naar het ziekenhuis en in de patiënt geïnjecteerd worden en meteen moet het scannen beginnen. Het geheel van het proces mag maximaal enkele uren duren, anders vervalt de radioactiviteit. Daarbij komt: er is een heel team van medisch-nucleaire fysici nodig om de beelden te bewerken om ze te kunnen interpreteren.”

Op de dag dat ik promoveerde was het één dag feest en daarna werd het stil. Maar sinds dat ik de Woldringprijs heb gewonnen, word ik continu benaderd. Het voelt als grote waardering voor ons werk.”

Idris Bahce

Longarts Amsterdam UMC (locatie VUmc)

Vertaling naar klinische praktijk

Het team van Idris heeft aangetoond dat het principe werkt. De volgende stap is om de techniek breed inzetbaar te maken. Idris: “We gaan op zoek naar moleculen die je kunt koppelen aan isotopen met een langer leven. Zo kan een ziekenhuis zelf de productie doen en vervolgens naar een ziekenhuis met een dedicated team sturen. Op dit moment maken we dynamische PET-scans, die erg bewerkelijk zijn. Maar we zoeken naar een versimpelde statische variant die we kunnen exporteren. Bij die vervolgstap ben ik ook betrokken. We weten dat het deze kant op moet, maar of het robuust genoeg is moet nog blijken.”

Ook zou de techniek voor verschillende types kanker en doelgerichte therapieën kunnen werken. Daar gelden dan wel een paar voorwaarden. Idris: “De eerste is dat het molecuul stabiel genoeg te maken is om ermee te kunnen werken. De andere voorwaarde is dat er een sterke én specifieke affiniteit moet zijn tussen de, veelal gemuteerde, receptor en het medicijn waar deze op inhaakt. Als aan die voorwaarden niet is voldaan, krijg je hele vage beelden en schiet je er niets mee op.”

Kostenbesparing in de zorg

De jury roemde het proefschrift omdat voor het eerst wordt aangetoond dat gelabelde geneesmiddelen voorspellend zijn voor de werking. Dit levert een belangrijke bijdrage aan de inspanningen om de zorg betaalbaar te houden: kostbare behandelingen worden gegeven aan die patiënten die hier echt profijt van zullen hebben. Volgens Bahce kunnen ziekenhuizen ook met differentiatie en taakherverdeling een bijdrage leveren aan betaalbare zorg. “Wij hebben drie casemanagers, zij kunnen zelfstandig poli draaien, lab beoordelen en voorzetten doen voor medicatie. Zij doen dat dagelijks voor een bepaald segment van patiënten, waardoor ze er heel erg goed in geworden zijn. Daardoor kan de longarts complexere zaken op zich nemen.”

Veel waardering voor Woldringprijs

Idris Bahce besteedt de helft van zijn tijd aan patiëntenzorg. Veertig procent van de tijd doet hij onderzoek en in de overige tijd is hij plaatsvervangend opleider. Hij was in opleiding tot internist totdat een bevlogen longarts hem ervan overtuigde dat hij beter de longen als specialisme kon kiezen. Idris: “De longen zijn een centraal functionerend orgaan, één afgebakend gebied waar een longarts volledig over beschikt. Dat sprak me erg aan.”

De Woldringprijs bestaat uit een bronzen beeld van Will van der Laan en een cheque van 7.500 euro. Voor het prijzengeld heeft Idris nog geen bestemming. Voor het beeld wel: het staat op zijn bureau en roept iedere dag nog reacties op bij mensen die bij hem binnenlopen. “Op de dag dat ik promoveerde was het één dag feest en daarna werd het stil. Maar sinds dat ik de Woldringprijs heb gewonnen, word ik continu benaderd. Het voelt als grote waardering voor ons werk.”

Wilt u meer informatie over de Woldringprijs?

Lees meer