“Muziekdoos voor de toekomst”

“Het is vandaag een gedenkwaardige dag in de geschiedenis van het geluid. Voor het eerst kan muziek in de huiskamer net zo puur klinken als in de concertzaal: zonder bijgeluiden door ruis van de naald in de groef, stofjes, krasjes of pitjes.” Met deze woorden in paginagrote advertenties werd het Compact Disc Digital Audio System op 1 maart 1983 door Philips op de Europese markt geïntroduceerd.

Twintig jaar nadat de compact cassette wereldstandaard werd, had Philips weer een wereldstandaard voor geluid op de markt gebracht: de compact disc. Het kleine, zilverkleurige schijfje veroverde na een moeizame aanloop in een stormachtig tempo de wereld en markeerde de overgang van analoge naar digitale muziektechnologie.

Het begin

Begin jaren zeventig van de twintigste eeuw ontwikkelde Philips de VLP-plaat (Video Long Play, later bekend als LaserDisc), de optische beeldplaat. Hierop stonden gecodeerde filmbeelden die door een laserstraal werden afgetast. De VLP werd echter geen commercieel succes door de opkomst van de videorecorder.

Vrijwel meteen nadat de onderzoekers van Philips aan de VLP begonnen te werken, ontstond het idee dezelfde technologie te gebruiken voor het vastleggen van geluid. Het onderzoek naar de mogelijkheid audiosignalen op een optische plaat te registreren, de Audio Long Play, begon in 1974 bescheiden. Het onderzoek richtte zich aanvankelijk op een analoge versie, maar vanaf 1976 stapten de ontwikkelaars over op digitaal omdat dit betere mogelijkheden bood. Een multidisciplinaire projectgroep werd samengesteld en gaandeweg uitgebreid.

In 1978 was het basisconcept van het nieuwe audio-afspeelsysteem, gebaseerd op digitale geluidsregistratie en optische contactloze aftasting met behulp van een laserstraal, klaar. De gekozen naam, Compact Disc, refereerde aan het succes van de compact cassette. De compact disc, ‘de muziekdoos voor de toekomst’, werd voor het eerst door Philips gepresenteerd in maart 1979 tijdens een internationale persconferentie in Eindhoven. De eerste cd-speler, met de bijnaam ‘Pinkeltje’ (naar een vriendelijke kabouter, bekend van Nederlandse kinderverhalen) speelde Schubert’s symfonie ‘Unvollendete’. De boodschap was duidelijk: we zijn er bijna!

De samenwerking

Een dergelijk veelomvattend systeem had alleen kans op wereldwijd succes, als de uitwisselbaarheid van platen en afspeelapparatuur van verschillende fabrikanten gegarandeerd was. Philips ging daarom op zoek naar een partner om de compact disc tot wereldstandaard te maken. Na de persconferentie in 1979 reisde ‘Pinkeltje’ naar Japan, want de markt voor hifiapparatuur was grotendeels in handen van Japanse bedrijven. In het elektronicaconcern Sony vond Philips de partner en mede-doorontwikkelaar van het systeem. Door hun ervaring met digitale opnametechnieken was dit bedrijf een geschikte partner.

Een concertzaal in de huiskamer

Dat het compact disc systeem een groot succes werd, was niet meteen een uitgemaakte zaak. Grote muziekmaatschappijen hadden veel geld geïnvesteerd in productiefaciliteiten voor grammofoonplaten. Ook consumenten reageerden aanvankelijk terughoudend vanwege de hoge kosten. Liefhebbers van klassieke muziek vormden echter een uitzondering: zij werden betoverd door het nieuwe, superieure geluid. Stiltes waren ook echt ‘stil’ en afwezig waren ‘rumble’ van platenspelers en het getik van krassen en stof. Met de beroemde dirigent Herbert von Karajan als hun cd-ambassadeur, stapten zij over naar het nieuwe systeem.

Zeer aantrekkelijk voor de consument was de mogelijkheid om elke track of onderdeel daarvan gemakkelijk te vinden en af te spelen of de gewenste luistervolgorde te programmeren. De bestaande systemen van vinylplaat en cassettebandje konden dit niet bieden. Het omdraaien van de plaat (of het bandje) behoorde nu ook tot het verleden.

De Jewel Case

De consumenten kregen niet alleen te maken met een splinternieuwe geluidsdrager, maar ook met een innovatieve verpakking. Glas, hout, kunststof en vele andere materialen werden uitgeprobeerd. De ideale verpakking mocht niet veel dikker zijn dan de cd zelf, en het moest de consument ook het gevoel geven van een state-of-the-art product. Toen de eerste monsters geperst werden, bleek het product vrijwel perfect te zijn, waardoor de naam 'CD Jewel Case' ontstond. De vertrouwde kartonnen en papieren hoesjes van lp's en singles werden vervangen door een doorzichtig plastic doosje. Tests met consumentenpanels wezen echter uit dat niet iedereen meteen wist hoe het doosje geopend moest worden. Instructies voor het openen en sluiten van de Jewel Case werden ook meegeleverd.

Het succesverhaal

Naast de klassieke muziek werd ook steeds meer popmuziek op cd gezet. Een wereldwijde promotietour, gesponsord door Philips, van de rockband Dire Straits in 1985 - met meer dan één miljoen verkochte exemplaren van hun cd ‘Brothers in Arms’ - zorgde voor een doorbraak. Steeds meer muziekmaatschappijen brachten hun muziek uit op cd.

De verkoop van de Compact Disc bleek alle verwachtingen ver te overtreffen. Consumenten vervingen massaal hun platencollectie door cd’s. Vóór de introductie hoopten Philips en Sony dat er in 1985 wereldwijd ruim tien miljoen cd’s zouden worden verkocht, maar binnen één jaar werd dat al bijgesteld naar 15 miljoen stuks. Uiteindelijk bleek iedereen er ver naast te zitten, want in 1985 werden er al 59 miljoen cd’s verkocht en 136 miljoen stuks in 1986.

Het cd-systeem legde de basis voor andere digitale optische systemen zoals cd-rom, cd-i, cd-rw, dvd en de blu-ray disc. De digitalisering van muziek effende de weg voor het streamen van muziek. Grammofoonplaten, cassettebandjes en cd's raakten echter niet in de vergetelheid. Sterker nog: sinds enkele jaren is er zelfs sprake van een toenemende populariteit.