Metalix: baanbrekende innovatie tegen gevaarlijke straling

Zo’n honderd jaar geleden ontwikkelde Philips een baanbrekende innovatie die van grote betekenis was voor de medische wereld: de Metalix röntgenbuis. Met de innovatieve Metalix kreeg Philips een vooraanstaande positie in de medische wereld. 

De Metalix-röntgenbuis was veel veiliger dan andere röntgenbuizen. Een metalen mantel hield de ongewenste gevaarlijke verstrooiing van röntgenstraling tegen en liet alleen straling door via een kleine venstere aan de onderzijde. Een latere versie had bovendien bescherming tegen hoogspanning, waardoor artsen een mobiele versie ook bij patiënten thuis konden gebruiken. 

Eerste octrooi

Vóór de komst van de Metalix produceerde Philips al eigen röntgenbuizen. Die activiteit kwam voort uit ontwikkelingswerk van het Natuurkundig Laboratorium, het NatLab. Dat begon met de reparatie van defecte röntgenbuizen op verzoek van Nederlandse radiologen, maar vanaf 1918 vervaardigde Philips deze zelf op kleine schaal en een jaar later kreeg het bedrijf het eerste octrooi op dit gebied. 

Straling

Zoals in die tijd gebruikelijk, waren het bolvormige glazen buizen zonder bescherming tegen straling. Een te lange blootstelling kon ernstige gevolgen hebben voor zowel medisch personeel als patiënten. De buis kon worden afgeschermd, maar dat maakte het hanteren van de apparatuur omslachtig. Bovendien werkte de buis op hoogspanning, wat ook de nodige gevaren met zich meebracht.

Metalen mantel

Een wetenschapper van het NatLab, Albert Bouwers, bracht daarin verandering. Tussen 1922 en 1924 ontwikkelde hij een nieuw type röntgenbuis die bescherming bood tegen zowel straling als hoogspanning. Bouwers maakte daarbij gebruik van een uitvinding uit 1922 van NatLab-directeur Gilles Holst voor het verbinden van glas en chroomijzer. Volgens overlevering kwam Holst op het idee na een bezoek aan de glasfabriek, waar glasblazers metalen blaaspijpen in het gloeiendhete glas doopten en vervolgens de glazen ballons voor gloeilampen vervaardigden.

Rotalix

De opgedane kennis bij de ontwikkeling en vervaardiging van de Metalix vormde bovendien de basis voor latere ontwikkelingen, zoals de mobiele Metalix Junior die artsen thuis bij patiënten konden inzetten, de Oralix voor tandheelkundig gebruik en de Rotalix die organen beter in beeld bracht, eveneens een vinding van Bouwers. 

Investering

Ondanks het succes van de Metalix was de röntgenactiviteit in de eerste jaren nog geen winstgevende activiteit door de hoge investeringen in ontwikkeling en fabricage. Bovendien ontbrak de nodige verkoopervaring op röntgengebied. Dat het bedrijf toch hiermee doorging, lag voor een groot deel aan het enthousiasme van Anton Philips. In de jaren ’20 zei hij “dat wij nu moeten doorzetten en er maar even wat geld tegenaan moeten gooien.” De nieuwe activiteiten in röntgen versterkten het prestige en de positie van het bedrijf als vooraanstaande technologische onderneming.

Tuberculose

Bovendien hechtte Anton Philips groot belang aan het bevorderen van de volksgezondheid en de bestrijding van de gevreesde longziekte tuberculose in de jaren ’30 en ‘40. De Medische Dienst van Philips en de gebruikte Metalix-röntgenbuizen speelden daarin een essentiële rol.

Medewerkers en hun gezinsleden en later ook alle inwoners van Eindhoven werden gescreend op tbc. Ze namen plaats achter een scherm waarop de arts snel kon zien of de longen waren aangetast. Alleen wanneer verdachte plekken in een vroeg stadium werden geconstateerd, was genezing mogelijk. De resultaten bleven niet uit: in Eindhoven waren maar liefst tweederde minder dodelijke tbc-slachtoffers dan in andere Nederlandse steden. Een mooi voorbeeld van sociaal ondernemerschap en ‘improving people’s lives with meaningful innovations’.