Louis Kalff (1897 - 1976)

Louis Kalff (1897-1976) groeit op in een artistiek milieu en maakt al op jonge leeftijd kennis met toonaangevende kunstenaars. Hij tekent graag en ontwikkelt zijn talent. Kalff volgt een jaar een kunstnijverheidsschool en studeert vervolgens architectuur aan de Technische Hogeschool in Delft. Na zijn afstuderen in 1923 gaat hij aan de slag bij een architectenbureau. Maar hij blijft daarnaast tal van affiches ontwerpen en vestigt zo ook zijn naam als grafisch ontwerper.

Louis Kalff bij het Evoluon (1966)

Het begin bij Philips

Louis Kalff solliciteert naar eigen zeggen met een vrijpostige brief aan Anton Philips. “De reclame die door Philips gemaakt is, heeft niet dezelfde standing als de grootheid en importantie van het bedrijf,” stelt hij refererend aan het gebruik van de Nederlandse folklore in advertenties. Deze gedurfde boodschap levert hem een uitnodiging op.

Anton Philips onderkent de kracht van reclame en is er persoonlijk bij betrokken. De reclame met Nederlandse klederdrachten is zeer populair, maar rond 1916 gaat Philips meer moderne vormgeving gebruiken. Op freelancebasis zijn opdrachten voor reclame-uitingen aan verschillende bekende kunstenaars verstrekt, zoals Albert Hahn, Theo van Nieuwenhuis, Leo Gestel en anderen. Aangesproken door zijn zelfverzekerdheid en creativiteit benoemt Anton Philips de onervaren maar talentvolle Louis Kalff tot de Artistiek Leider van de Reclameafdeling. De Reclameafdeling bestaat op dat moment uit Commerciële propaganda en Artistieke propaganda. Op 5 januari 1925 begint Louis Kalff aan zijn carrière bij Philips.

Moderniseren van het merk

In de zolderkamer op de Willemstraat in Eindhoven richt Kalff zijn ontwerpstudio in en begint aan zijn eerste taak bij Philips: de reclamevormgeving van het bedrijf een heldere en moderne uitstraling geven. De eerste advertenties stuiten echter op kritiek. Misschien is het wel kunst. Reclamekunst is het niet, luidt het oordeel in het vakblad Reclame in april 1925. De leesbaarheid laat volgens het vakblad ook te wensen over. Toeval of niet, enkele maanden later introduceert Kalff het woordmerk PHILIPS in strakke markante blokletters.

Bij zijn aanstelling in 1925 wordt de merknaam Philips op meer dan vijfentwintig manieren geschreven. Dit kwam o.a. doordat elke door Philips ingeschakelde kunstenaar het woordmerk op geheel eigen wijze vorm gaf. Het merk met de blokletters met drie strepen er doorheen van Kalff is de voorganger van het gestandaardiseerde en beschermde woord Philips zoals we dat nu kennen. Daarnaast standaardiseert hij ook het kleurgebruik: “Ik was zeer gecharmeerd door primaire kleuren: rood, geel, blauw en zwart,” verklaart hij zijn keuze. In zijn grafisch werk laat Louis Kalff zich ook vaak inspireren door Japanse kunst en cultuur. Het vierkante blokje waarmee hij zijn werk signeert, wijst eveneens in die richting.

De boekenlegger met reclame voor de luidspreker en Miniwatt radiobuis (1926)

Kalff trekt veel talentvolle kunstenaars en ontwerpers aan. Hij houdt zich bezig met het inrichten van de tentoonstellingen en beursstands, waar Philips haar producten presenteert. Daar kan Kalff zich ook als architect laten gelden, verwerft snel een goede reputatie en haalt grote opdrachten voor wereldtentoonstellingen binnen.

Het begin van een huisstijl

Tussen de jaren 1925 en 1929 lukt het Kalff in een relatief korte tijd een herkenbare Philips huisstijl te creëren door samenhang aan te brengen tussen het ontwerp van een product, reclamemateriaal, en de inrichting van etalages en tentoonstellingen. 

In deze periode ontstaat ook het Philips embleem. “Een toevallige samenkomst der dingen” noemt Kalff het ontstaansproces en vervolgt: "Het was aanvankelijk niet veel meer dan een versiering voor de verpakking van radiobuizen." 

Naast affiches ontwerpt Kalff ook verpakkingen. Zijn eerste verpakking voor de Miniwatt triode B406 in 1925 versiert hij met golven en sterren als symbolen voor de ether waardoor het geluid zich verplaatst. Daarna verschijnen de sterren en de golven als decoratieornamenten op radio’s en luidsprekers. In 1938 brengt Kalff het cirkelembleem en het woordmerk samen in een schild. Het Philips beeldmerk wordt gestandaardiseerd.

De kunst van laten zien

In 1925 neemt Anton Philips het besluit om het productassortiment te verbreden, onder andere met luidsprekers en radio’s. De reclameafdeling van Louis Kalff krijgt opdracht voor de “esthetische verzorging” van de nieuwe producten. ‘De kunst van laten zien’, noemt Kalff het. Tegenwoordig noemen we het product design. 

Industrieel ontwerp is in die tijd nog geen bekend begrip, maar Kalff heeft als een van de eersten door dat de vormgeving van een product net zo belangrijk is als de functie: het oog van de consument wil ook wat. In zijn visie is een goed ontwerp bepalend voor het succes van een product. Kalff ontwerpt gelijkrichters, luidsprekers, waaronder de schaalvormige luidspreker uit 1926 en de eerste Philips radio’s.

Omstreeks 1930 zal deze activiteit ondergebracht worden in de afdeling ARTO (artistiek ontwerp van producten). Decennialang beoordeelt Kalff als General Art Director een artikel op functionaliteit, esthetiek en op herkenbaarheid als Philips product. Elk nieuw product wordt als ware eerst ‘gekalfft’ voordat het op de markt komt. Techniek en esthetiek komen zo samen in een stijl die het gezicht van Philips zal bepalen.

De grondlegger van Lichtarchitectuur

Het licht fascineert Kalff: “In een goed verlichte ruimte komen heldere ideeën tot stand.” Vanaf 1925 verzorgt Kalff de beursstands, showrooms en orkestreert de spectaculaire lichtshows op de wereldtentoonstellingen in Antwerpen, Barcelona, Parijs en Brussel. Hij introduceert de indirecte verlichting en richt in 1929 het Lichtadviesbureau op. Hij doceert over zijn visie op de verlichting als een integraal onderdeel van het totale ontwerp, zowel exterieur als interieur van een gebouw. Toonaangevende architecten als Le Corbusier, Frank LIoyd Wright en Gio Ponti vragen om zijn advies. 

Hij stelt de vraag: “Hoe voelt de mens zich gelukkiger in een goed verlichte omgeving?” en laat vervolgens concreet zien hoe krachtige verlichting donkere straten veiliger maakt, terrassen omtovert in kleurrijke zeeën van licht en huiskamers vult met gezelligheid. In de tweede helft van de jaren 1950 introduceert Philips onder supervisie van Louis Kalff een nieuwe serie armaturen, geïnspireerd door de ruimte en ruimtevaart, het zogenaamde “space age design”. De huishoudelijke verlichting is niet louter functioneel, maar vooral ook sfeer verhogend. Enkele van zijn iconische tijdloze armaturen behoren nog steeds tot de hoogtepunten van design.