125 jaar röntgenstralen 

Achtergrondartikel 125 jaar röntgen

Hieronder kun je een achtergrondartikel lezen over de bijzondere uitvinden van Wilhelm Röntgen.

De geniale geleerde deed onderzoek naar gas en elektriciteit en experimenteerde met elektronenbuizen. De ontdekking van röntgenstraling was puur toeval. In zijn laboratorium lichtte een lichtgevoelige plaat in het donker op tijdens een experiment met een volledig afgeschermde elektronenbuis. Röntgen zag dat en vroeg zich af hoe dat mogelijk was: door een bijzonder soort straling die dwars door bepaalde materialen heen kon gaan; zelfs door weefsels van het lichaam, waardoor botten zichtbaar werden.

Hij schreef een lang artikel over zijn bevindingen. Zijn ontdekking dat je de botten kon zien, vermelde hij terloops in een bijzin, niet wetende dat röntgenstralen een revolutie zouden ontketenen in de medische wereld.

Een van de eerste röntgenfoto’s was de hand van zijn vrouw, compleet met ring. Zij schrok toe ze de foto zag van het skelet van haar hand: “Ik zie mijn eigen dood!”, riep ze verschrikt uit.

Zijn ontdekking bleef niet onopgemerkt, ook niet bij gloeilampenfabrikant Philips. Frederik Philips, de vader van Gerard en Anton, schreef in 1896 een brief naar zijn zoons dat er in Duitsland een apparaat was uitgevonden, waarmee je ‘de meisjes recht in het hart kon kijken’.

Het zou echter tot 1918 duren voordat Philips röntgenbuizen zou maken. Aanleiding was de Eerste Wereldoorlog (1914-1918). De grenzen met Duitsland waren grotendeels afgesloten, want Nederland was neutraal. Een dokter van het Antoni van Leeuwenhoek ziekenhuis in Amsterdam klopte aan bij Philips met de vraag of ze hun kapotte Duitse röntgenbuizen konden repareren. Philips kon dat (er zijn knappe koppen van het Natlab - Natuurkundig Laboratorium-  en kundige glasblazers). Niet veel later besluit Philips zelf röntgenbuizen te gaan maken. En zo komt in 1918 de eerste Philips-röntgenbuis op de markt, hiervan is er een te zien in het Philips Museum in Eindhoven.

In de jaren twintig komt een inventieve jongeman werken bij het Philips Natlab: Albert Bouwers. Hij doet enkele baanbrekende uitvindingen op röntgengebied: de Metalix (1924) en Rotalix (1929).

Oude röntgenbuizen straalden hun gevaarlijke straling alle kanten op. Vooral voor medisch personeel kon dat gevaar opleveren. Bouwers ontwikkelde een metalen omhulsel voor de röntgenbuis, die de gevaarlijke straling tegenhield, behalve natuurlijk bij een kleine opening waar een gebroken arm of been onder lag. Dit is de Metalix.

Een paar jaar later volgde een andere belangrijke Philips-innovatie: de Rotalix. Röntgenstraling ontstaat doordat elektronen op een trefplaat (de anode) botsen. Die trefplaat verslijt daardoor snel. Door de trefplaat te laten draaien (roteren, vandaar de naam Rotalix) sleet de plaat minder. Ook kon je nu röntgenstraling met een veel hogere intensiteit krijgen. Het gevolg: met een Rotalix kon je niet alleen de botten zien, maar ook de organen, zoals de longen en het hart. De Rotalix was zo’n grote doorbraak, dat het principe van een ronddraaiende trefplaat tegenwoordig nog steeds wordt gebruikt.

In de jaren twintig tot vijftig – en natuurlijk ver voor dit tijd- was tuberculose (tbc) een gevreesde longziekte, waar veel mensen aan stierven. Alleen als je de ziekte in een vroegtijdig stadium opspoorde, kon je genezen. Je moest dan veel rust nemen en veel luchten. Hiervoor werden bijvoorbeeld tbc-huisjes in de tuin geplaatst die je kon meedraaien met de zon. Ook ontstonden sanatoria, zoals in Hilversum.

Dankzij de Rotalix was het mogelijk om al vroeg tbc in de longen te zien zitten en daarmee heeft deze uitvinding dus vele levens gered. Anton Philips liet alle werknemers van Philips en hun familieleden doorlichten en daarna alle inwoners van Eindhoven. Daardoor had Eindhoven het laagste aantal tuberculozen van alle grote steden in Nederland. In het Philips Museum te Eindhoven is een brief te zien van Anton Philips aan de toenmalig Minister van Sociale Zaken Willem Drees. Anton vraagt hem, gezien de goede resultaten in Eindhoven, of het niet een goed idee zou zijn om het bevolkingsonderzoek in heel Nederland in te voeren. En Philips kan dan daarvoor de benodigde röntgenapparatuur leveren.

De nieuwste uitvinding van Philips op dit gebied is de Azurion, die bijna vier jaar geleden (februari 2017) werd geïntroduceerd. Het apparaat staat inmiddels in ziekenhuizen in meer dan 90 landen. En wereldwijd zijn er al meer dan twee miljoen onderzoeken mee uitgevoerd.

Röntgenstraling heeft echter ook een keerzijde. Niet zozeer voor de patiënt die een enkele keer wordt bestraald, maar wel voor het zorgpersoneel voor wie dit gedurende het jaar optelt. Daarom werkt het gezondheidstechnologiebedrijf aan nieuwe manieren om de benodigde dosis röntgen te verminderen met behoud van een hoge beeldkwaliteit. Met de Azurion is voor sommige procedures nu al tot meer dan de helft minder straling nodig terwijl de beeldkwaliteit gelijk blijft.

Zo is Philips inmiddels een van de belangrijkste bedrijven op het gebied van gezondheid en gezondheidszorg. Het bedrijf maakt niet alleen röntgenapparaten, maar ook MRI-scanners en beademingsapparatuur. Met als belangrijkste doel: ‘Het leven van mensen verbeteren met zinvolle innovaties’.