Philips Woldringprijs voor Nynke van den Berg

“Hoe beter we kunnen opereren, hoe meer verschil we kunnen maken voor de patiënt”

In december 2017 won Nynke Sjoerdtje van den Berg de Woldringprijs, een Award van Philips voor het meest in het oog springende proefschrift op het gebied van nucleaire geneeskunde. Haar onderzoek ‘Advancing surgical guidance: from (hybrid) molecule to man and beyond’ slaat de brug tussen de nucleaire geneeskunde en de operatiekamer door de introductie van een hybride speurstof. Deze zorgt ervoor dat de schildwachtklieren beter gevonden kunnen worden.

Nynke promoveerde in november 2017 cum laude op haar onderzoek, dat ze uitvoerde bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Nederlands Kanker Instituut – Antoni van Leeuwenhoek (NKI-AVL)ziekenhuis. Het belang van haar onderzoek bewijst zich bij de schildwachtklierprocedure waarmee patiënten onderzocht worden op uitzaaiingen naar de lymfeklieren. Nynke: “Voorafgaand aan de operatie kunnen we de lymfeklieren met SPECT- en CT-scanners goed opsporen. Maar tijdens de operatie is de locatie ervan moeilijker te bepalen. Met name bij prostaatkanker en kanker in hoofd-halsgebied zitten de lymfeklieren dicht bij de primaire tumor. Omdat de radioactiviteit heel ver straalt, kun je soms geen onderscheid maken tussen de tumor en de lymfeklier.”

Hybride speurstof: ICG-⁹⁹mTc-nanocolloid

Dr. Tessa Buckle en Dr. Fijs van Leeuwen van het LUMC ontwikkelden een hybride speurstof die zowel radioactief is als fluorescent en testten deze succesvol uit in proefdieren. Vervolgens toonden ze, in samenwerking met dr. Renato Valdés Olmos en dr. Oscar Brouwer, aan dat het drainagepatroon van de hybride speurstof in patiënten identiek is aan het drainagepatroon van de conventionele radioactieve speurstof.

Toegevoegde waarde van fluorescentie

Nynke testte de hybride speurstof klinisch bij verschillende soorten kanker. De radioactiviteit brengt de lymfeklieren vóór de operatie goed in beeld en tijdens de operatie lichten deze door het fluorescente licht op. Zo kan de operateur controleren of hij de goede klier te pakken heeft. Fluorescentie straalt maar een halve centimeter, waardoor een veel exactere bepaling mogelijk is. Daardoor is het mogelijk om de lymfeklieren te onderscheiden die naast de tumor liggen. In sommige gevallen werd de lymfeklier al door de huid zichtbaar, waardoor het ‘gemakkelijker’ werd om de plek van incisie te bepalen.

De resultaten van de hybride kleurstof zijn vergeleken met de conventionele methode van radioactiviteit vooraf en een injectie met blauwe vloeistof tijdens de operatie. Nynke: “Bij peniskanker en vulvakanker lichtte de schildwachtklier met de hybride kleurstof in ruim 95% van de gevallen op. De blauwe kleurstof maakte slechts 65% zichtbaar. Als controle hebben we alle verwijderde lymfeklieren getest op radioactiviteit. Veel minder lymfeklieren zijn blauw dan dat ze fluorescent zijn. Dat is logisch: die hybride vloeistof is één spuitje dat je aan de patiënt geeft. Met de conventionele methode heb je twee injecties nodig. De kans dat er twee injecties identiek zijn, is heel klein. Ook omdat verschillende personen die injectie geven.”

Ik vind het mooi om de schakel tussen de beeldvormende en de opererende discipline te zijn.”

Nynke Sjoerdtje van den Berg

Aangepast protocol

Met name bij hoofdhalskanker en prostaatkanker is de hybride kleurstof van zeer grote waarde gebleken. Het NKI-AVL heeft het concept inmiddels opgenomen in de Standard of Care voor de schildwachtklierprocedure bij onder andere hoofd-hals en prostaatkanker. Ook andere ziekenhuizen kunnen de hybride speurstof kopen. Buiten Nederland zijn de eerste studies in Spanje, Denemarken en Engeland afgerond.

Optimalisatie camera’s

Het onderzoek van Nynke betrof niet alleen de validatie van de hybride speurstof, maar ook de optimalisatie van de fluorescentiecamera’s. Nynke: “Door de sensitiviteit van de camera’s te vergroten kun je 20% meer lymfeklieren detecteren. Hiervoor hebben we intensief samengewerkt met ontwikkelaars van dit soort camera’s. Dit heeft geleid tot een mooi klinisch verbeterd product. Daarnaast hebben we samen met een gamma probebouwer uit Frankrijk een hybride probe ontwikkeld die zowel radioactiviteit als fluorescentie kan detecteren. Ook deze is klinisch gevalideerd.”

Philips Woldringprijs voor Nynke van den Berg

Verdieping in Stanford

Nynke heeft daarnaast een beurs ontvangen waarmee ze twee jaar vervolgonderzoek kan doen op Stanford in Californië. Nynke: “Voortbordurend op het promotieonderzoek verdiep ik me nu in onderzoek naar hoofdhalskanker en werk ik met fluorescente antilichamen. Die werken specifiek op de detectie van kankercellen. Wat ik hierna ga doen, weet ik nog niet. Alles ligt nog open. Dit vakgebied trekt me erg aan: ik vind het mooi om de schakel tussen de beeldvormende en de opererende discipline te zijn.”

Het verschil voor de patiënt

Op de vraag hoe dit onderzoek wat dit onderzoek de patiënt oplevert, antwoordt Nynke: “Laten we eerlijk zijn, hybride kleurstof is geen behandeling. Maar een operatie wel. En ik geloof echt dat we daar het verschil kunnen maken. Als we een vertaalslag kunnen maken van het hybride concept naar tumorgerichte tracers, dan bestaat de kans dat we beter kunnen bepalen waar de tumorranden lopen en hoeven we minder gezond weefsel weg te halen. Bijvoorbeeld bij tongkanker: daar wordt nu bij de verwijdering van de tumor minimaal één centimeter marge aangehouden. Dat geeft grote gevolgen voor praten, eten, en het aangezicht van de patiënt. Als we dát kunnen verbeteren, dan maken we het voor de patiënt zoveel beter. En dat wil ik heel graag. Ik heb eens een professor horen zeggen: ‘Als we het niet kunnen behandelen, moeten we het ook niet willen weten.’ Dat is voor mij altijd een belangrijke drijfveer geweest.”

Woldringprijs

Wilt u meer informatie over de Woldringprijs?

Lees meer