Dit artikel wordt gepubliceerd ter gelegenheid van de jaarlijkse bijeenkomst van het World Economic Forum.

Malaria komt meer voor onder mensen die in de buurt van kustmoerassen of het Grote Merengebied in Afrika wonen, en trauma- en geweldsincidenten vinden vaker plaats in stedelijke gebieden. Het beeld wordt nog ingewikkelder als gevolg van demografische factoren zoals bevolkingsdichtheid, culturele gebruiken, aanwezigheid van infrastructuur (zoals stroom, water, internetverbindingen en wegen) en de afstand tot ziekenhuizen.

Deze verschillen in behoeften en omstandigheden creëren een vraag naar programma’s voor eerstelijnszorg op maat. ‘Maatwerk’ kan soms echter synoniem zijn met ‘kostbaar’ en ‘moeilijk op te schalen’. Om echt vooruitgang te boeken in het leveren van eerstelijnszorg – essentieel voor universele gezondheidszorg – moeten we denken in termen van maatwerk voor iedereen (‘mass customization’). Dit betekent dat gestandaardiseerde modules worden omgezet in maatwerkoplossingen die inspelen op lokale behoeften. Schaalbaarheid en flexibiliteit moeten hand in hand gaan.

Digitale technologieën kunnen oplossingen transformeren en de zorgverlening radicaal veranderen. Op zichzelf staande (niet-gekoppelde) medische apparaten bieden niet meer de kwaliteit en snelheid die vandaag de dag vereist is, en we gaan snel over op een wereld die is gebaseerd op interoperabiliteit en koppeling in netwerken via internet. Een ECG-apparaat kan bijvoorbeeld worden gebruikt in een eerstelijnszorginstelling, waarna de patiëntgegevens worden doorgegeven aan een cardiologiecentrum waar het hartprobleem kan worden gediagnosticeerd. Hetzelfde geldt voor echografieapparaten waarmee zwangerschapscontroles worden uitgevoerd. Dergelijke apparatuur is inmiddels verregaand draagbaar geworden, zodat medewerkers echobeelden kunnen maken met behulp van een smartphone bij de patiënt thuis. Zo brengt technologie de zorgverlening op een hoger plan: van een één-op-één relatie tussen patiënt en zorgverlener tot een schaalbaar, populatiegericht gezondheidsmodel.

Zorgverlening op afstand biedt nu ook een aanvulling op de standaardzorg binnen de meeste medische vakgebieden, wat ten goede komt aan patiënten in het ziekenhuis en thuis. Op basis van een ‘hub and spoke’-model met videoverbindingen en gegevensoverdracht worden grotere ziekenhuizen gekoppeld aan kleinere zorginstellingen in landelijke gebieden, zodat hoogwaardige zorg overal kan worden verleend. Met deze nieuwe voorzieningen kunnen we grote uitdagingen overwinnen, zoals gebrek aan geschoold personeel of patiënten die moeilijk toegang hebben tot zorginstellingen.

Digitale innovatie ondersteunt tevens de naadloze doorverwijzing van patiënten en hun elektronische dossiers voor diagnostische en behandelingsdoeleinden, zowel binnen instellingen als via het verwijzingsnetwerk voor de gezondheidszorg. Bovendien zullen innovatieve digitale betalingsoplossingen een praktische rol spelen bij het waarborgen van transparante dienstverlening en toegang tot hoogwaardige gezondheidszorg.

Het ondersteunen en versterken van de eerstelijnszorg door aandacht te besteden aan de behoeften van lokale gemeenschappen en door flexibele, modulaire en digitale oplossingen te bieden, heeft geleid tot verbetering van de kwaliteit en het gebruik van eerstelijnszorg en efficiëntere doorverwijzingen. Vooruitgang kan worden bereikt door mensen, processen en technologieën effectief te combineren. Zo zien we een stijging van het aantal prenatale controles en bevallingen en het aantal bezoekers van eerstelijnszorgcentra, en meer betrokken medewerkers dankzij verbeterde omstandigheden. Andere projecten waarin deze aanpak wordt gevolgd, laten een verdrievoudiging zien van het aantal vroegtijdig vastgestelde zeer risicovolle zwangerschappen. Dit levert een cruciale bijdrage aan het terugdringen van de moedersterfte.

Om de eerstelijnszorg op regionaal niveau te versterken, moeten overheden ingrijpende veranderingen doorvoeren op het gebied van financiering, dienstverlening, beheer en het gebruik van technologie. Dergelijke transformaties zullen naar onze mening het meest effectief worden gerealiseerd door middel van samenwerkingsverbanden tussen het bedrijfsleven en de publieke sector.

Recente ontwikkelingen in Kenia vormen een goed voorbeeld. De Keniaanse overheid heeft, in samenwerking met de lokale vertegenwoordiging van de Verenigde Naties, ontwikkelingspartners, financiers en het bedrijfsleven, aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het opzetten van een nieuw samenwerkingsplatform voor de VN-doelstellingen voor duurzame ontwikkeling (Sustainable Development Goals, SDG’s). Het doel is om de grootschalige transformatie van de eerstelijnszorg te versnellen, en de gezondheid en het welzijn van 46 miljoen Kenianen in de periode tot 2021 te verbeteren door middel van publiek-private samenwerkingsverbanden. Dit zal bijdragen aan de verwezenlijking van de Keniaanse SDG-agenda, waarbij alle geledingen van de Keniaanse overheid worden betrokken.

Een dergelijk platform brengt alle belanghebbenden bijeen om samen te werken aan oplossingen die zinvol zijn voor de lokale bevolking. Versterking van de eerstelijnszorg blijft de belangrijkste factor bij het realiseren van universele gezondheidszorg.